Giriş

Kuşkusuz kibritin istenildiği anda kısa süreliğine de olsa etrafı aydınlatarak kontrollü bir şekilde ateş üretmesi onun büyülü bir araç olarak görülmesine neden olmaktadır. Öyle ki hemen her çocuk bu büyüye kapılarak büyüklerinin "kibritle oynanmaz; cız, cız! " uyarılarını dinlemeyip mutfaklarından aşırdıkları kibriti çok değerli bir oyuncak yapmışlardır. Bu büyülü oyuncak  küçük Neron'ların elinde kimi zaman boş arsadaki kuru otları tutuştururken kimi zamanda evin içinde kibritle yapılan oyunlar yangın gibi vahim sonuçlara yol açabilmektedir.   

Bir tahta parçasının ucunun sürtülmesiyle ateş çıkaran bu büyülü oyuncak bugün dahi havayolu taşımacılığında tehlikeli maddeler kapsamına girdiğinden bagaj içinde kibrit taşınması yasaktır. Bu denli tehlikeli görülen kibritle yapılacak tüm denemelerin yapıldığı yerde yanıcı bir madde bulunmamasına ve mümkün olduğunca denemelerin dışarıda açık havada yapılmasına gayret edilmelidir.

Kibritler tek yanımlık haklarını Andersen'in "Küçük Kibritçi Kız" masalında olduğu gibi belki karlı bir gecede kibrit satan küçük bir kızın ellerinde ya da Sevgili Düş Hekimi Yalçın Ergir'in Kibrit Çöpü Tarpan sunumunda anlattığı Tarpan adlı kibrit olarak tıpkı aşağıdaki proje benzerinde pir olarak yanarak kullanırlar.

Kibrit bu yanışını baş kısmında ve kutusunun kenarındaki kimyasal maddelerin bileşimine borçludur. Bu bileşim fosfor, fosfor sülfür, antimon sülfür, kükürt gibi yanıcı bir madde; oksijenini kolayca veren potasyum klorat, potasyum bikromat, mangan dioksit gibi yakıcı bir madde ve nişasta, dekstrin, akasya zamkı gibi bağlayıcı (yapıştırıcı) bir maddeden oluşmuştur. İlk üretildiği 19. yüzyılda  kibritlerin baş kısmında kullanılan zehirli beyaz fosfor yerine sonraları daha az zehirli kırmızı fosfor ve fosfor sülfür kullanılmıştır. Bu tür kibritler kovboyların çizmelerine sürterek yaktıkları türden olup herhangi bir yere sürtünerek yanabilen sürtünme kibritleridir. Daha sonraları, zehirli oluşu ve kolayca tutuşması nedeniyle kibrit çöpü bileşiminden fosfor maddesi çıkarılarak kibrit kutusundaki sürtme bileşimine girmiştir. Bu suretle, kibritler ancak kutularındaki bu kısma sürtülünce ateş alabilmekte ve herhangi bir yangın veya zehirlenme tehlikesi önlenmektedir. Bu kibritlere İsveç tipi emniyet kibritleri adı verilmektedir. Emniyet kibritlerinin çöp ve kutu hamurlarının bileşimleri aşağıdaki gibidir: 

 

Çöp Hamuru Potasyum klorat  ..................%32 Potasyum bikromat  .............%4 Kükürt  ..................................%4 Çinko oksit  .........................%10 Cam tozu  ..............................%6 Yapıştırıcı  .............................%8 Su   .......................................%36

Kutu Hamuru Kırmızı fosfor  ...............................%12 Antimon sülfür  ..............................%7 Mangan dioksit  ............................%7 Demir oksit  ..................................%4 Kalsiyum karbonat  ......................%4 Yapıştırıcı  .....................................%9 Su   ...............................................%54

Yukarıdaki çöp hamurunun bileşiminin itici yakıt ile olan benzerliği kibrit çöpünden bir roket yapılmasına yeterlidir. İtici yakıttaki gibi oksitleyici (burada potasyum klorat ve potasyum bikromat), yakıt (kükürt) ve bağlayıcının(dekstrin gibi bir yapıştırıcı) varlığı kibrit başının bir itici yakıt tanesi gibi davranmasına neden olur. Ateş hırsızı Prometeus ateşi Zeus'tan çalıp insanlığa hediye ettiği için cezalandırılmıştı. Bugün dahi belki de Prometeus'un başına gelenlere dayanılarak  söylenen "ateş ile oynanmaz" sözüne inat kibritle oynayarak (elbette güvenlik önlemlerini almak koşuluyla) üstüne üstlük kibritten minicik bir roket yapacağız.

Yapımı

Yıllar önce modelcilikle ilgili bir forumda yazdığım kibrit roket konusundaki yazının hala ilgi çekiyor olması nedeniyle bu konuyu daha ayrıntılı olarak ilk proje olarak sunuyorum. Kibrit roket çok defa eğlence amaçlı olarak yapılsa da bütün roketlerde olduğu gibi bu roketin uçuşu da Newton'un Üçüncü Hareket Kanununa göre gerçekleşmektedir. Onun içindir ki bu projeye başlamadan evvel model roketçilikle ilgili sitemde mevcut teorik bilgilerin özümsenmiş olması projenin anlaşabilirliğinde ve başarısında çok etkili olacaktır. Özellikle Newton'un Hareket Kanunları 'nın öğrenilmiş olması çok önemlidir. Kibrit roketteki itici yakıtın yeterli ve uygun olmaması dahası bu roketçiğin aerodinamik bir şekle ve uçuşa da sahip olmayışı, yapımında ne kadar titiz davranılırsa davranılsın roketçiğin her zaman başarılı bir uçuş yapmasına engel olur. Deneme-yanılma yöntemi sizin en büyük yardımcınız olacaktır.

 

MALZEME LİSTESİ         1. Çeşitli boyutlarda kibrit                           4. Renkli başlı toplu iğne ve çengelli iğne            2. Alüminyum folyo                                     5. Cetvel               3. Makas

Bu projenin esas malzemesi olan kibrit piyasada üç tipte bulunmaktadır. En çok kullanılan 45 mm. boyundaki kısa tip kibrittir. Gerek boyunun kısalığı ve gerekse ağırlığının diğer kibritlere oranla daha az olması bu tip kibritle yapılan roketin daha başarılı bir uçuş yapmasını sağlar. 55 mm. boyundaki boyundaki uzun tip kibrit ve 95 mm. boyundaki ekstra uzun tip kibritle yapılacak roketlerin kullanımında boylarının kısaltılması ve ağırlıklarının zımparalanarak azaltılması suretiyle çok daha başarılı uçuş gerçekleştirilebilir. Uzun tip kibritlerin baş kısımlarında daha fazla itici yakıt olduğundan menzilleri de kısa tip kibrite oranla fazla olacaktır.

Diğer bir malzeme olan mutfak tipi alüminyum folyo çeşitli kalınlıklarda olabilir. Marketlerde satılan folyo genellikle 12 mikron kalınlığında ve 30 cm. genişliğinde olup çift katlı olarak kullanmak kibrit roket yapmak için yeterli olacaktır. Alüminyum folyodan ambalajının yan tarafındaki testere dişleri yardımıyla 30 cm. uzunluğunda bir parça koparınız. İkiye katladığınız bu parçayı makasla 30 cm.x15 cm. boyutunda kesiniz. Bu parçayı tekrar ikiye katlayarak elde ettiğiniz       30 cm.x 7.5 cm. boyutundaki parçayı enlemesine 12 eşit parçaya keserek 2.5 cm. genişliğinde ve 7.5 cm. uzunluğunda çift katlı folyo şeritler elde ediniz. Eğer ekstra uzun kibrit kullanırsanız şeritleri dayanıklı olması için bu şekilde kullanınız. Kısa ve uzun tip kibritlerde daha az itici yakıt bulunduğundan bu şeritleri açıp ortadan keserek tek katlı olarak kullanabilirsiniz.    

Hazır hale getirilen folyo şeridi çalışma masasına koyup tekrar ikiye katlayınız. Şeridin baş kısmına yakın bir yere kibrit çöpü ve toplu iğneyi resimdeki gibi yerleştiriniz. Toplu iğnenin kibrit başına değmiş olduğuna emin olunuz. Toplu iğne yanma ürünü egzoz gazlarını dışarıya atacak olan nozülü oluşturacak bir kılavuz rolü oynar. Toplu iğneyi sağ elin baş parmağı ve işaret parmağıyla sıkıca sabitlerken alüminyum folyoyu kibrit başı ve toplu iğnenin üzerine düzgünce katlayınız. Kibrit çöpünü sağ elle çevirirken sol elin işaret parmağı yardımıyla alüminyum folyoyu sıkıca ve düzgün bir şekilde yuvarlayınız. Yuvarlama işleminin sonunda folyonun açılmaması için uç kısmını tırnaklarınızla ezip geriye doğru kıvırınız. 

Kibrit roketimizin yanma odası oluşturuldu. Toplu iğnenin buraya kadar yerinden oynamamasına dikkat ediniz. Eğer toplu iğne yerinden oynarsa kötü nozül oluşumundan dolayı egzoz gazları yanma odasından çıkamayacağı için folyoyu küçük bir patlamayla parçalayacaktır. Toplu iğne yerinden dikkatlice çıkarıldıktan sonra çengelli iğnenin ucuyla nozül deliği iyice belirginleştirilir. Toplu iğnenin ucu yeterince kalın olmadığından çengelli iğneyle nozül deliğinin hafifçe büyültülmesi gereklidir. Kibrit roketimizin nozülü tamamlandı.  

Avucumda  farklı boyutlarda hazırladığım üç adet kibrit roket ateşlenmeyi bekliyor.

Ateşleme

Böylesine basit bir projeyi biraz allayıp pullayarak biraz daha karizmatik olmasını sağlamaya çalışacağım. Bunun içinde kibrit roketi klasik basit rampalardan değil roketçiliğin özüne uygun bir fırlatma rampasından fırlatacağım.

MALZEME LİSTESİ         1. Geniş çaplı meşrubat kamışı                                       5. 2 adet  küçük ağaç vidası           2. Küçük boy tek kuyruklu menteşe                               6. Çakmak ya da uzun tip kibrit      3. Yapıştırıcı                                                                  7. Modelci bıçağı      4. Küçük bir ağaç takoz                                                 8. Koruyucu gözlük

Kibrit roketin fırlatılacağı rampanın üzerinde ikili bir batarya grubu oluşturmak için meşrubat kamışlarını kibrit roketlerin boyuna uygun bir şekilde kesiniz. Kestiğim kamışların boyu 65 mm. ve 35 mm. Uygun büyüklükte kestiğiniz kamışların herhangi bir ucunu kapatmak için kıvrılmış kağıt peçete kullanınız. Yapıştırıcı sürdüğünüz kamışları menteşenin kuyruk kısmına yanyana gelecek şekilde yapıştırınız. Bataryamız hazır.

Fırlatma rampanızın tabanı olarak kullanacağımız küçük bir ağaç takozun üzerine bataryanızı, ağaç vidalarını kullanarak sabitleyiniz. Rampamız hazır. Rampamıza uygun bir fırlatma açısı vererek kibrit roketlerinizi bataryaya yerleştiriniz. Roketler ateşlenmeye hazır artık!.....

Kibrit roket kontrolsüz bir uçuş gerçekleştirdiğinden sıcak kibrit başlarının size ve çevrenize zarar vermemesine dikkat ediniz. Bunun için ateşleme esmasında gözlük takınız ve etrafınızdaki kişilerin güvenli bir mesafede bulunmasını sağlayınız. Ateşleme sistemimiz model roketçilik kurallarına uygun olmasa da ateşleme için zorunlu olarak açık bir alevden faydalanacağız. Alevi kibrit başlarına doğru götürürken geriye doğru sayımı ihmal etmemek gerekir. O zaman saymaya başlayabiliriz: 5.,4.,3.,2.,1.,. Roketlerden dumanlar yükselmeye başladı bile!.....Ve ATEŞ!.... Kibrit roketler ardı ardına rampayı terk ettiler.

Ateşlemeden hemen sonra kibrit roketi elinize almayınız. Baş kısmı çok sıcak olacağı için elinizi yakarsınız. Havanın rüzgarlı olmasına rağmen kısa tip 470 cm. uzun tip 430 cm. yol kat etmiş. Uzun tipteki kibritlerin çöp kısmının ağırlığını, keserek ve zımparalamak suretiyle bu menzili artırabilirsiniz. Rüzgarsız sakin bir havada fırlattığım kibrit roket 7.5 metrelik bir menzile ulaşmıştı. Sizde bu uzaklığa kolaylıkla erişebilir ve hatta arkadaşlarınızla aranızda yarışmalar düzenleyebilirsiniz. 

Kibrit roketlerin yapımı bir bilim olduğu kadar  beceridir de. İyi uçuş yapan bir kibrit roketi yapmak için el becerisi yanında biraz şansa da sahip olmanız gerekecektir. İyi uçuşlar!........